Trong lòng mỗi gia đình Việt Nam, mâm ngũ quả trong ngày Tết có ý nghĩa vô cùng quan trọng, không chỉ thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên mà còn thể hiện lòng biết ơn với quy luật đạo đức “uống nước nhớ nguồn”. Mâm ngũ quả có nguồn gốc từ đạo Phật và được nhắc đến trong kinh Vu-lan-bồn (Ullambana Sutra), xuất hiện dưới hình ảnh “trái cây năm màu”. 5 màu sắc đại diện cho “ngũ thiện căn” theo quan niệm nhà Phật gồm: tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt).
– Mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc
Theo phong tục của miền Bắc, mâm ngũ quả thường bao gồm các loại trái: Bưởi, quýt, chuối, đào và hồng. Tùy thuộc vào sở thích của từng gia đình, có thể thay bưởi bằng quả phật thủ. Đặc biệt, không thể thiếu nải chuối màu xạnh đặt chính giữa, tiếp theo là các loại quýt, đào, hồng hoặc nho. Mâm ngũ quả không chỉ tạo nên sự hài hòa trong màu sắc mà còn mang ý nghĩa phong phú.
Một quan niệm sai lầm phổ biến là rửa hoa quả trước khi bày biện để làm cho mâm ngũ quả trở nên đẹp hơn. Tuy nhiên, thực tế là việc rửa trái cây có thể làm cho quả mau héo và thối nếu có chỗ đọng nước. Vì vậy, trước khi bày biện, bạn chỉ cần dùng khăn giấy ẩm để lau sạch quả là đủ.
– Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Với khí hậu khắc nghiệt và mảnh đất cằn cỗi, miền Trung đã trải qua nhiều thiên tai và chuyển từ mùa hè sang mùa đông vào dịp Tết. Vì vậy, người dân miền Trung tập trung vào tấm lòng thành tâm. Khi bày mâm ngũ quả, không tuân theo một quy luật nhất định mà chỉ bài trí theo cách tự nhiên.
Miền Trung không áp đặt sự kiêng kỵ đối với cam quýt như miền Nam và cũng không theo quy luật ngũ hành như miền Bắc. Điều này thể hiện tính cách bình dị, đơn giản của người dân miền Trung. Bởi vì sự giao thoa văn hóa giữa miền Bắc và miền Nam, mâm ngũ quả ở đây vẫn đầy đủ với chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài… Nhìn chung, mâm ngũ quả trên bàn thờ chỉ cần gọn gàng và sạch sẽ là đủ.
– Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam luôn giữ nguyên quan niệm “Cầu sung vừa đủ xài”. Bao gồm quả sung, mãng cầu xiêm, đu đủ xanh, xoài và quả dừa. Người miền Nam không tuân theo quan niệm ngũ hành như miền Bắc và miền Trung, nhưng không bao giờ chọn chuối để dâng lên cúng. Chuối phát âm gần giống “chúi” có nghĩa là khó khăn, trắc trở.
Mâm ngũ quả của người miền Nam không bao giờ có chuối, bởi tên gọi của loại quả này tương tự với từ “chúi” có nghĩa là khó khăn, trắc trở. Cam cũng không xuất hiện trong mâm ngũ quả ngày Tết vì câu thành ngữ “quýt làm cam chịu”, hay như trái lê đồng nghĩa với “lê lết”…
Ngày nay, người Việt vẫn giữ gìn những truyền thống quý báu, đặc biệt là thờ cúng tổ tiên với mâm ngũ quả ngày Tết. Tuy nhiên, cách trang trí mâm ngũ quả đã có một số thay đổi và không còn cứng nhắc như trước. Bên cạnh 5 loại quả trong ngũ hành, trừ những loại quả kiêng kỵ, người ta có thể bày thêm một số loại quả khác để tạo ra mâm ngũ quả sinh động và đẹp mắt.
Đọc thêm về 15 loại mứt không thể thiếu trong dịp Tết tại đây.
