Cây lá cách (cây vọng cách, cây cách) là loại rau ăn gắn liền với cuộc sống người dân Nam Bộ. Khi tôi còn nhỏ, mỗi khi mưa, mẹ thường bắt ếch từ đồng và xào lá cách với nước cốt dừa cho chị em tôi ăn. Món này thơm ngon mùi thoảng thoảng nhưng tôi vẫn nhớ vị hơi chua và khó chịu của lá cách nên đã từ chối ăn.
Nhưng khi tôi lớn lên và theo đuổi đam mê y học cổ truyền, tìm hiểu các quyển sách của Tiến sĩ Võ Văn Chi, tôi mới hiểu rằng lá cách là một loại thuốc quý trong Đông y, có tác dụng tốt cho gan, thanh nhiệt, lợi tiểu, hạ huyết áp và nhiều công dụng khác tốt cho sức khỏe.
Cây lá cách là gì?
Lá cách là loại rau ăn sống hoặc xào, om với gà, ếch, lươn,… có mùi hăng và vị hơi đắng. Thông tin về nó như sau:
- Tên khoa học: Premna serratifolia L.
- Tên gọi khác: Cây vọng cách, bọng cách, cây cách,…
- Họ: Cỏ roi ngựa (Verbenaceae).
Cây cách thường mọc nhiều ở các nước Châu Á, đặc biệt là bìa rừng, vách núi và bờ ao. Ở Việt Nam, cây này được trồng nhiều ở khu vực miền Tây Nam Bộ, ven các kênh, mương.
Đặc điểm nhận biết cây lá cách
Lá cách hay vọng cách là loài cây thân gỗ, thường mọc thành bụi. Thân cây mọc thẳng và phân thành nhiều nhánh, cao từ 2m đến 6m. Lá hình elip, khía răng cưa. Quả có hình trứng, đầu lõm, màu đen nhạt.
Cây này thích nghi cả ở vùng nước ngọt lẫn nước lợ, mọc nhiều ở đầm lầy, ven biển, sông hồ, các cánh rừng ngập mặn. Toàn thân cây có mùi khá khó chịu, riêng phần lá chứa tinh dầu có mùi thơm hơi hắc.
Thu hái
Lá cách là cây hoang, có thể thu hái quanh năm. Người ta sử dụng cả cành và lá để làm thuốc. Nếu chỉ làm rau ăn, thì chỉ hái lá là đủ.
Sơ chế
Sau khi thu hái về, đem rửa sạch. Dùng lá để ăn sống. Hoặc đem cành, lá cắt khúc, phơi khô. Trước khi hãm hoặc nấu nước, đem sấy vàng.
Thành phần hóa học của cây lá cách
Các thành phần hoá học chính có trong lá, hoa, thân, rễ của cây lá cách bao gồm iridoid, flavonoids, polysacharid, đường khử và tinh dầu.
Ngoài ra, cây cách còn chứa hai chất quan trọng khác là ganiarin và premnin. Hai chất này có tác dụng tăng cường trí nhớ và giảm co thắt tim.
Các nhà nghiên cứu cũng đã phân tích được rằng dược liệu này chứa đến 54 nguyên tố vô cơ, trong đó có nhiều nguyên tố có lợi cho sức khỏe như Fe, Zn, Na, Mg, K,…
Tác dụng của lá cách
Theo Đông y, lá cách có tính bình, vị đắng hậu ngọt và hơi chát. Thảo dược này có công dụng làm mát gan, thanh nhiệt, tăng cường hệ tiêu hoá. Theo y học hiện đại, lá chứa 2 alkaloid quan trọng là premnin và ganiarin giúp tăng cường hệ thần kinh và trí nhớ. Dưới đây là một số tác dụng của lá cách:
Bảo vệ gan
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng thành phần ethanol trong lá cách có tác dụng rất tốt trong việc điều trị viêm gan, bảo vệ gan và chống men gan cao.
Theo thực nghiệm, khi cho người mắc các bệnh về gan sử dụng cao lỏng chiết xuất từ lá cách, chỉ số men gan ALT (Alanine Aminotransferase) giảm nhanh chóng. Gan ít bạc màu hơn và các tổn thương gan cũng giảm rõ rệt.
Đối với người bị viêm gan, chiết xuất từ rau vọng cách giảm hàm lượng protein và lượng bạch cầu trong dịch rỉ viêm, cũng như giảm sưng phù gan. Thêm vào đó, những dấu hiệu vàng da và mệt mỏi do viêm gan B cũng sẽ giảm dần.
Thanh nhiệt, giải độc
Rau vọng cách chứa nhiều thành phần có tác dụng thanh nhiệt, giải độc tố, giải rượu do lạm dụng rượu bia. Sử dụng dược liệu này còn có thể ngăn ngừa nhiệt miệng, nổi mụn nhọt, nóng gan và nóng trong người.
Thông tiểu tiện, chữa sỏi thận
Nếu cơ thể bị thấp nhiệt, thận yếu hoặc mắc các bệnh viêm đường tiết niệu, sỏi thận có thể hình thành. Các thành phần hoạt chất có trong cây lá cách có tác dụng chữa sỏi thận và thông tiểu tiện.
Tuy nhiên, hiệu quả còn tùy thuộc vào loại sạn, vị trí và thể tích của sạn. Người bệnh cần đi chẩn đoán và siêu âm để xác định bệnh. Trong lúc đó, có thể lấy cây vọng cách làm thức ăn hoặc nấu nước uống để hỗ trợ tan sỏi.
Tham khảo: Kim tiền thảo – Giải pháp an toàn cho người bị sỏi thận
Hạ huyết áp
Theo y học cổ truyền, lá cách có tác dụng điều hoà huyết áp do can hỏa vượng gây ra. Nó chủ trị các triệu chứng như đỏ mặt, khó ngủ, hay cáu giận do huyết áp tăng cao.
Sử dụng cây cách giúp cải thiện giấc ngủ và làm dịu tinh thần. Vị thuốc giúp tăng lưu thông máu, hành khí hoạt huyết, giảm sức cản ngoại biên và cơ thể bất ổn, từ đó làm giảm huyết áp.
Bài thuốc kinh nghiệm từ cây lá cách
Mặc dù hiện nay ít có nghiên cứu y học hiện đại về cây lá cách, nhưng một số sách Đông y đã đề cập rõ về tác dụng của lá cách và các bài thuốc chữa bệnh từ loại cây này.
Gan nhiễm mỡ, ăn kém, đầy bụng
Bài thuốc: Vọng cách 30g, lá dành dành hoặc chi tử 20g, vỏ quýt lâu năm (trần bì) 15g (nếu đầy bụng), đậu đen 5g, nhân trần 20g, cỏ mần trầu và râu ngô mỗi vị 10g.
Cách làm: Đun tất cả các vị thuốc trên trong nước, sắc uống ấm, dùng trước hoặc sau bữa ăn khoảng 30 phút. Nếu là bệnh cấp tính, uống trong 20 ngày. Còn bệnh mạn tính cần uống kiên trì từ 1 đến 3 tháng.
Giải độc bia rượu bằng cây cách
Theo kinh nghiệm dân gian, có thể dùng lá cách non đem luộc, xào để giải độc bia rượu. Hoặc lấy lá tươi, rửa sạch, xay hoặc đâm nhuyễn, vắt lấy nước cốt uống để giải rượu.
Bài thuốc Ung thư tuyến giáp ác tính Basedow
Ung thư tuyến giáp ác tính là một căn bệnh nguy hiểm và cần chữa trị kịp thời. Tạp chí “Cây thuốc về bài thuốc Nam kì diệu” của Tiến sĩ Võ Văn Chi đã chỉ ra cách điều trị bệnh này nhờ sử dụng bài thuốc gồm các vị cây lưỡi rắn (bạch hoa xà), cây dừa cạn, đu đủ, cây cối xay, ngũ gia bì (cây chân chim), ké hoa đào, ô rô nước, cúc áo hoa vàng, cây bòng bong và cây vọng cách. Kiên trì sử dụng tổ hợp các vị này sẽ giúp giảm bớt bướu.
Bài thuốc chữa tắc tia sữa
Chuẩn bị: Lá cách và lá bồ công anh, mỗi vị 30g – 40g.
Cách làm: Rửa sạch dược liệu, giã nát rồi vắt lấy nước cốt uống. Giữ lại phần bã, lấy đắp bên ngoài, ngày 1 lần. Kiên trì vài ngày sẽ thấy hiệu quả.
Xem thêm: Mất sữa sau sinh? Tìm ngay: Cây chè vằng – Thần dược gọi sữa về tuyệt hay.
Nhức mỏi người
Vị thuốc cách có tính hành khí hoạt huyết và tăng lưu thông máu trong cơ thể. Do đó, người hay bị nhức mỏi có thể kết hợp uống nước sắc từ lá này kết hợp với vận động thường xuyên. Ngoài ra, có thể nấu canh thịt heo, lá cách, hoàng kỳ để tăng cường sức khỏe và cường gân cốt.
Bài thuốc chữa tả lỵ
Bệnh tả hay thổ tả là một bệnh nhiễm trùng đường ruột, do vi trùng Vibrio cholerae gây ra. Để chữa tả lỵ, có thể dùng lá tươi giã lấy nước hoặc sắc nước uống. Thêm nước sôi để nguội, thêm chút đường để dễ uống rồi khuấy đều. Người lớn uống 30-40ml/ngày, trẻ nhỏ uống 15-20ml/ngày.
Điều trị rối loạn kinh nguyệt
Hiện tượng tắc kinh, chậm kinh thường do can thận bất túc và khí huyết ứ trệ gây ra. Có thể khắc phục bằng cách uống nước cây lá cách. Uống vào thời điểm trước hoặc trong khi hành kinh để cải thiện tình trạng rối loạn.
Những ai nên sử dụng cây vọng cách?
Vọng cách không chỉ là vị thuốc Đông y, mà còn là loại rau ăn phổ biến của người Việt, an toàn và ít độc. Do đó, bất kỳ ai cũng có thể sử dụng loại rau “đa năng” này.
Bài thuốc từ cây vọng cách rất thích hợp cho những đối tượng sau:
- Người bị nóng gan, viêm gan, men gan cao, gan nhiễm mỡ.
- Lợi sữa cho các mẹ bầu, mẹ sau sinh.
- Người cao tuổi bị đau thấp khớp.
- Người bị bướu cổ Basedow.
- Người thường xuyên cao huyết áp, mệt mỏi, chóng mặt.
Nóng trong người? Tìm ngay: Hoa atiso – Thanh nhiệt, mát gan cực hay.
Cách dùng cây cách trong chế biến món ăn hằng ngày
Trong các bữa ăn hàng ngày, có thể chế biến các món từ lá cách theo nhiều kiểu khác nhau. Chẳng hạn như:
- Ăn sống: Dù có mùi hơi hắc nhưng khi kết hợp với các loại rau khác thì ăn rất ngon, mùi cũng thơm hơn. Người dân thường thích ăn kèm rau sống, lá cách với bánh xèo, bánh khọt; chấm với nước kho; đem rau nướng với thịt cá,…
- Luộc: Lấy lá non đem luộc, có thể luộc chung với các loại rau khác để giảm mùi hăng. Đôi khi lá vọng cách còn được dùng để nhúng lẩu.
- Xào, om: Các món ngon nổi tiếng là ếch, ốc, thịt rắn, thịt trâu,… cho thêm nước cốt dừa hoặc các loại nước xốt để thơm hơn.
Một số lưu ý khi dùng lá cách
Cây lá cách là dược liệu dễ tìm và có nhiều công dụng trong đời sống hằng ngày. Tuy nhiên, một số thành phần trong cây có tính độc nhẹ. Do đó, cần phải lưu ý trước khi sử dụng:
- Trong cây vọng cách, tồn tại một vài thành phần vừa có tác dụng trị bệnh vừa có tính hơi độc. Do đó không nên lạm dụng và cần thận trọng khi sử dụng.
- Không nên dùng với liều lượng cao và liên tục trong thời gian dài. Liệu trình một bài thuốc là từ 5 đến 7 ngày.
- Tạm ngưng dùng sau khi kết thúc một liệu trình để xem kết quả.
- Thường kiêng kị: thịt chó, trứng, chuối tiêu, mỡ và đường trắng.
Sống khỏe với tiểu đường, cao huyết áp nhờ Cây chùm ngây.
Cây lá cách mua ở đâu? Giá bao nhiêu?
Để mua cây lá cách có nguồn gốc an toàn và chất lượng, bạn có thể tìm đến các nhà thuốc Đông y, cửa hàng thảo dược uy tín chuyên bán hoặc phân phối vị thuốc này. Hiện nay, giá bán cây cách dao động từ 200.000 đồng đến 250.000 đồng/kg. Tuy nhiên, giá bán có thể khác nhau tùy từng nơi.
Thông tin đặt hàng:
Thảo dược An Quốc Thái
- Địa chỉ: 62/1/28 Trương Công Định, P. 14, Tân Bình, TP HCM.
- Điện thoại đặt hàng: 0926 456 456.
- Website: https://omega3.vn/.
- Giá bán: 150.000 đồng/kg (cây khô làm thuốc).
Hy vọng rằng qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ hơn về lá cách, từ tác dụng của nó đến cách sử dụng và các bài thuốc dân gian sử dụng lá cách. Với những kiến thức này, hy vọng bạn sẽ biết cách tận dụng loại rau này một cách hiệu quả.
Thông tin được tổng hợp từ kinh nghiệm dân gian, nên chỉ mang tính tham khảo. Trước khi sử dụng, bạn nên trao đổi với thầy thuốc để dùng đúng cách và chữa đúng bệnh.
Để biết thêm các bài thuốc hay, vị thuốc quý, cũng như các mẹo làm đẹp, mua sắm và phương pháp thẩm mỹ an toàn, hãy truy cập https://omega3.vn để cập nhật các bài viết hay nhất.
Cảm ơn bạn đã theo dõi bài viết!
Nguồn tham khảo / Source:
- Cây rau làm thuốc (Võ Văn Chi, 1998).
- Rau vọng cách chữa được nhiều bệnh không ngờ (https://suckhoedoisong.vn/rau-vong-cach-chua-duoc-nhieu-benh-khong-ngo-169113731.htm).
- Premna serratifolia (https://en.wikipedia.org/wiki/Premna_serratifolia).
- Premna serratifolia L.(https://www.nparks.gov.sg/florafaunaweb/flora/4/6/4609)
- Tác giả: Bác sĩ Y Học cổ truyền Bùi Hồng Ngọc.
