Mỗi khi Tết đến, những chiếc mâm ngũ quả lại xuất hiện trên bàn thờ của mỗi gia đình Việt. Nhưng bạn đã biết những gì về mâm ngũ quả, ý nghĩa tuyệt vời của nó và cách bài trí mâm ngũ quả sao cho đẹp mắt chưa? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết này.
Ý nghĩa của mâm ngũ quả trong ngày Tết
Từ lâu, mâm ngũ quả đã trở thành một phần không thể thiếu trong ngày Tết truyền thống của người Việt Nam. Bày mâm ngũ quả trên bàn thờ là cách biểu hiện lòng thành kính và lòng hiếu thảo đối với tổ tiên. Mâm ngũ quả còn tượng trưng cho thành quả lao động cả năm của con cháu, được dâng lên các bậc tiền bối.
Mặc dù các vùng miền có cách lựa chọn và bày trí mâm ngũ quả khác nhau, nhưng bản chất của nó vẫn đồng nhất. Mâm ngũ quả được dâng trong đêm Giao thừa với mong muốn đem lại điều tốt đẹp, lòng hiếu thảo và an lành cho gia đình. Mâm ngũ quả còn tượng trưng cho sự hòa hợp giữa âm và dương, sự sống và phát triển.
Ý nghĩa các loại quả trong mâm ngũ quả ngày Tết
Mâm ngũ quả có nguồn gốc từ đạo Phật, được đề cập trong kinh Ullambana Sutra với hình ảnh “trái cây năm màu”. Mâm ngũ quả thường bao gồm khoảng 5 loại quả với màu sắc khác nhau. Theo nhận thức của người Việt, “ngũ” tượng trưng cho ước muốn đạt được ngũ phúc lâm môn, gồm phú (giàu), quý (sang trọng), thọ (sống lâu), khang (khỏe mạnh) và ninh (an lành).
Theo quan niệm Phật giáo, 5 màu tượng trưng cho “ngũ thiện căn” là tín căn (niềm tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (gợi nhớ), định căn (tâm trí không loạn), huệ căn (sự sáng suốt). Vì vậy, các loại quả được bày trên mâm ngũ quả ngày Tết cũng mang ý nghĩa riêng, chẳng hạn như:
- Bưởi, dưa hấu: căng tròn, mát lành, hứa hẹn một năm mới đầy ngọt ngào và may mắn.
- Hồng, quýt: rực rỡ màu sắc mạnh mẽ, tượng trưng cho sự thành công.
- Lê (hay mật phụ): ngọt ngào, thanh tao, ý chỉ sự suôn sẻ, trơn tru trong công việc.
- Lựu: nhiều hạt, tượng trưng cho sự con cháu đông đảo.
- Đào: thể hiện sự phát triển và tiến bộ.
- Mai: tượng trưng cho sự hạnh phúc, không cô đơn của con gái.
- Táo (loại trái to màu đỏ tươi): mang ý nghĩa của sự phú quý.
- Thanh long: ý niệm về rồng mây sum họp.
- Quả trứng gà có hình trái đào tiên: tượng trưng cho sự thịnh vượng.
- Dừa: âm hưởng giống với từ “vừa”, có ý nghĩa là không thiếu thốn.
- Sung: liên quan đến biểu tượng sung mãn về sức khỏe hay tiền bạc.
- Đu đủ: mang đến sự đầy đủ, thịnh vượng.
- Xoài: âm đọc tương tự như từ “xài”, nhằm mong muốn cuộc sống không thiếu thốn.
Cách bày mâm ngũ quả theo 3 miền Bắc – Trung – Nam
Tùy theo quan niệm và phong tục tập quán, mỗi miền địa phương lại có cách bày mâm ngũ quả khác nhau.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc
Mâm ngũ quả miền Bắc thường được bày theo thuyết ngũ hành, ứng với 5 màu sắc là kim (trắng), mộc (xanh), thủy (đen), hỏa (đỏ), thổ (vàng). Vì vậy, trên mâm ngũ quả của người miền Bắc thường có 5 loại quả là chuối, bưởi, đào, hồng và quýt.
Cách bày mâm ngũ quả ngày Tết miền Bắc truyền thống là để nải chuối ở dưới cùng, dùng làm chân đỡ cho các loại quả còn lại. Ở chính giữa, đặt quả bưởi hoặc phật thủ vàng, xung quanh đặt các loại quả khác như đào, hồng và quýt. Có thể xen kẽ thêm quất, táo xanh hoặc ớt chín đỏ để tạo điểm nhấn khác.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Với điều kiện khí hậu còn khắc nghiệt và nguồn trái cây phong phú không nhiều, mâm ngũ quả ở miền Trung thường không quá chú trọng vào hình thức mà tập trung vào ý nghĩa dâng cúng. Các loại quả thường thấy trên mâm ngũ quả miền Trung gồm thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt và nhiều loại quả khác được xếp thành tháp hoặc hình long phụng, có thể bổ sung thêm hoa quả khác nữa.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Trái ngược với miền Bắc, miền Nam có cách chọn lọc và kiêng cữ hơn khi bày mâm ngũ quả. Mâm ngũ quả miền Nam không bao giờ có chuối, vì người miền Nam cho rằng chuối âm hưởng chệch, gần giống với từ “chúi” nghĩa là sự đi xuống và không thể phát triển.
Người miền Nam cũng không bày quả cam, vì câu tục ngữ “quýt làm cam chịu” khiến người ta cho rằng cam tượng trưng cho sự chịu khó, không giầu có. Thay vào đó, mâm ngũ quả miền Nam thường có nhiều loại quả như mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài và nhiều loại khác, có âm hưởng giống như “cầu sung vừa đủ xài”, mang ý nghĩa ước mong năm mới đủ đầy và phồn thịnh. Thêm vào đó, người miền Nam thường bày thêm quả thơm để mong muốn có nhiều con cháu, và cặp dưa hấu xanh để cầu may mắn.
Cách bày mâm ngũ quả miền Nam phổ biến là đặt đu đủ, dừa và xoài lên mâm trước để tạo thế, sau đó bày các loại quả khác lên trên, tạo thành hình dáng ngọn tháp.
Một số sai lầm cần tránh khi bày mâm ngũ quả
Chưa hiểu đúng về ý nghĩa mâm ngũ quả
Trong văn hóa Đông Á, con số 5 tượng trưng cho thuyết ngũ hành – 5 yếu tố tạo nên sự sống trong vũ trụ. Mâm ngũ quả với 5 loại quả khác nhau cũng phù hợp với thuyết ngũ hành này, mang ý nghĩa mong muốn sự sinh sôi, nảy nở, may mắn và tài lộc đến gia đình. Bạn cần hiểu về thuyết ngũ hành để tránh các lỗi như không bày đủ 5 màu theo ngũ hành hoặc tổ hợp trái cây không mang ý nghĩa.
Bạn có thể tham khảo cách chọn quả theo màu như sau:
- Kim – màu trắng: Dưa lê trắng, lê trắng…
- Mộc – màu xanh lá: Dưa hấu, chuối xanh, xoài xanh, đu đủ xanh, mãng cầu, trái na, trái sung, trái dừa…
- Thủy – màu đen: Nho đen, vú sữa hay những trái cây có màu sậm tối
- Hỏa – màu đỏ: Táo đỏ, trái hồng, trái dừa lửa, thanh long…
- Thổ – màu vàng: Cam vàng, quýt vàng, dưa hấu vàng, dưa lê vàng, xoài chín, phật thủ
Rửa quả cho sạch để bày
Một số người thường rửa trái cây kỹ càng để quả trông bóng đẹp khi bài trí lên mâm. Tuy nhiên, việc rửa quả sẽ làm quả nhanh hỏng, thối rữa nếu có nước đọng. Do đó, bạn chỉ cần dùng khăn giấy ẩm lau sạch trái cây là đủ. Đối với bưởi, có thể hòa chút nước vôi vào khăn, sau đó lau đều lên vỏ để tránh vỏ bưởi bị ố vàng, mốc xanh hoặc bị hỏng do nước.
Lựa chọn quả chín
Nhiều gia đình thường mua sắm đồ Tết sớm, thậm chí từ ngày 27 – 28 Tết. Nhưng mâm ngũ quả chỉ được bày trên bàn thờ vào đêm Giao thừa. Vì vậy, bạn không nên chọn ngay những quả đã chín đẹp vì khi bày mâm, trái cây có thể chín quá, lá héo và vỏ nhũn mềm. Thay vào đó, hãy chọn những quả chín dần, nhưng vẫn chưa chín hoàn toàn để khi bày lên mâm, trái chín đủ và không bị hỏng.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, ý nghĩa của mâm ngũ quả ngày Tết đã thay đổi rất nhiều, không chỉ đơn thuần là tâm linh mà còn là trang trí cho không gian xuân. Hình thức của mâm ngũ quả cũng không cứ phải có 5 quả, mà có thể bày đến 8, 9 hoặc thậm chí 10 quả, không cần quan tâm là số chẵn hay lẻ. Dù trái cây phong phú và đa dạng, mâm ngũ quả vẫn giữ nguyên ý nghĩa cao quý, thể hiện lòng hiếu thảo và sự kính trọng đối với tổ tiên.
Đừng quên theo dõi các bài viết của Đào Tạo Bếp Trưởng Á Âu để cập nhật thông tin bổ ích nhé.
